ULU ANA MOTİFİ
Eski Türk topluluklarında Kamlık yapan erkek Şamanların, kadın giysisi giymeleri de yaratılışın gücünü kendi varlıklarında taşıyarak, Ulu Ana motifinin bir temsili olduklarından kaynaklanır. Tuva halk inanmalarında Şamanların ulu atası bir kadın şamandır. Bu da Ulu Ana motifinin Şaman mitolojisindeki kalıntısı olarak ele alınabilir. Şaman halk kültüründe, Şamanı ruhların manevi oğlu olarak Şaman yapan, ona kamlık gücü veren Ulu Ananın izlerini taşıyan Şaman folklorundaki “Albıs” karakteridir.
Türk halk inanmalarında “Yallı” adındaki dansın, iri göğüslerini sırtına atmış kadın gibi tanımlanan Al-Hal, Albastı veya Al Karısı motiflerinin adlarıyla ilişkilendirilmesi de ilgi çekmektedir. Azerbaycan’daki Gobustan kaya resimleri arasında bulunan “Yallı” sahnesi ve onun üstünde çizilmiş olan iri göğüslü, tüm vücudu dövmelerle kaplanmış kadın figürü de ölümsüzlük, üreme ve bereketin sembolü olan “ana cet” ve başka bir ifadeyle Ulu Ana, Türk toplumlarında Al, Albastı gibi adlar altında bilinen karakterin Azerbaycan Türklerindeki bir diğer adı da “Hal Anası”dır.
Hal Anası bazı işlevsel özelliklerine göre Kybele kültü ile aynı semantik sırada yer almakla, transformasyonu olduğu arkaik yapılı mitolojik motifin, yani Ulu Ana bütünlüğünün işlevsel-yapısal özelliklerini de taşır. “Hal Ninesi”, “Çay Ninesi” ve “Al Kadını” gibi adlarla da anılan “Hal Anası” dağınık saçlı, büyük başlı, koca burunlu, uzun boylu ve beyaz giyimli olarak da tanımlanır. Kuzu başı büyüklüğünde olan göğüsleri dizlerine kadar uzanan Hal Anası, sağ göğsünü sol omuzuna, sol göğsünü sağ omuzuna atarak gezen şeytani bir varlıktır ve göze görünmezdir. İri göğüslü olarak betimlenmesi ise, onun bereket olgusundan geldiğini göstermektedir.
Resim: 2000’inci yılda Blombos mağarasından tapılmış kırmızı okra parçası üzerinde 75000 yıl evvel insan eli ile hekk edilmiş çapraz ve paralel katlar var.
Kaynak: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SİVRİHİSAR – Sh.25
1- Beydil, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Çeviren Eren Ercan, Ankara: Yurt Yay, 2004, s. 613.
2- Kurt, a.g.e.
3- E. Kanışkan, Anadolu ’da Tarih Öncesi Çağlardan Helenistik Döneme Kadar Bulunan Ana Tanrıçalar ve Günümüzdeki Seramik Yorumları-, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 1998.
4- Azerbaycan Tarihi, Cilt, Bakü: İlm. Yay, 1998 – s.91.
5- Azerbaycan Halk Efsaneleri, Hazırlayan S. Paşayev, Bakü: Yzıcı, 1985, s. 145.
5- Azerbaycan Folkloru Antolojisi, Nahçıvan Folkloru, Hazırlayanlar T. Ferzeliyev ve M. Kasımlı, Bakü: Sabah, 1994, s. 47.